ADEM’İN HAVVA’DAN ÖNCEKİ EŞİ: LİLİTH

İnsanın insanla olan anlaşmazlıklarının kamplaştığı alanlardan en popüler olanlarından biri de kadın ve erkek arasında olan kamplaşmadır. Birçok benzerliğimizin yanı sıra daha çok farklı yanlarımızla hayatımızı dünyaya ayak attığımız günden bu yana yakından ilgilendiren bu durumun nedenini bulmak amacıyla öncelikle Adem ile Havva’nın evli olup olmadığından dem vurmuştuk. Şimdi ise daha da öteye giderek Musevilik ve Hristiyanlıkta önemli bir yeri olan ve efsanelere konu olmuş bir kadından size bahsetmek istiyorum. Adem’in ilk eşi olarak tanrı tarafından, Adem ile aynı anda çamurdan yaratılan Lilith (İslam inancında olmamasına rağmen birçok Müslüman, Hırsitiyan ve Musevi  Havva’nın Adem’in kaburga kemiğinden yaratıldığına inanır) eşitlik iddiasında bulunan ilk insan olarak tarihte yerini almıştır. Tevrat’ta adından bahesedilen Lilith’in hikayesini okuduğunuzda ve sonrasında Havva ile karşılaştırdığınızda eşinizin, annenizin, kız arkadaşınızın veya kız kardeşinizin Lilith mi yoksa Havva mı olduğuna siz karar verin.

Yaratılan ilk kadın Lilith

Tanrı insanı başlangıçta Adem ve Lilith olarak çift yaratır. Tanrının bir lütfu olarak Lilith ve Adem cennet bahçesinde birlikte yaşamaya başlarlar. Ancak bu birliktelik mutlu bir beraberlik değildir. Anlaşmazlık sebepleri ise boşanma davalarında ileri sürülen gerekçelerden pek farklı değildir: Adem, Lilith’in olaylara neden kendisinden farklı yaklaştığını anlayamaz (ruhen ve fikren anlaşmazlık); onu kendisine hizmet etme, bahçeyi bakımlı ve düzenli tutma konusunda tembel ve isteksiz olmakla suçlar (ev işlerini ve ailesini ihmal etme). En önemli ve üzerinde en çok durulan sorun ise Adem’in, cinsel ilişki sırasında kadının sürekli altta olmasını istemesidir ve bunu da kadına üstünlüğünün gereği olarak görür, Lilith ise bu pozisyonu aşağılayıcı bularak karşı çıkar (cinsel uyuşmazlık). Kısacası anlaşmazlık sebebi Adem’in sürekli olarak kadına üstünlük taslaması, ona hükmetmeye çalışmasıdır. Lilith ise ikisi de aynı topraktan yaratıldığına göre eşit olmaları gerektiğini savunur ve erkeğin kendisinden üstün olmak istemesine bir anlam veremez. Sonunda birlikte yaşamalarının imkansız hale geldiğine karar verir ve Tanrı’nın söylenmemesi gereken adını anarak (ki bu isim cennetten çıkış için tek paroladır) uçup gider ve yeryüzünde Kızıl Deniz yakınlarındaki bir mağaraya sığınır.



Lilith, Adem ile anlaşamayınca cenneti terl eder ve dünyaya gider


Lilith’in sürgün günleri

Kendisine sunulan sıcak yuvayı kapıyı çarparak terkettiği için artık yeri de cennetten dışlanmışlar arasında olacaktır. Çevresindeki cinlerle ve cinlerin kralı (ya da şeytanın ta kendisi) Samael ile ilişkiye girer ve onlardan cin çocuklar doğurur, hem de günde yüz çocuk gibi yüksek bir oranda. İnanışa göre dünyada kötülüklerin bu kadar yaygınlaşmasının sebebi budur.

İlk ıssız adam Adem!

Cennette yalnız kalan Adem ise Lilith’i geri getirmesi için Tanrı’ya yalvarır. (Ayrılıklarda araya adam koyma taktiği J) Tanrı da Senoy, Sansenoy ve Semangelof isimli üç meleği elçi olarak gönderip “evine dön” çağrısı yaptırır Lilith’e. O da kesinlikle dönmeyeceğini bildirir. Melekler kendisini, geri dönmemesi halinde her gün yüz çocuğunu öldüreceklerini söyleyerek tehdit ederler. Tehdit yerine getirilir. (Şiddet hiçbir zaman çözüm değildir, şiddetin çocuğu hep intikamdır.) Lilith, duyduğu acıyla bundan sonra Adem soyundan gelen bütün insan yavrularının, hamile ve doğum yapmakta olan kadınlarla bebeklerin baş düşmanı olmaya yemin eder. Erkek çocuklarının doğduktan sonra ilk sekiz gün içinde, kız çocuklarının ise ilk yirmi gün içinde canını alacaktır. Sadece yakınında üç meleğin ismi veya sureti bulunan çocuklara dokunmayacaktır.

 Adem’e yeni eş: Havva

Lilith’in dönmesinden ümidi kesen Tanrı (Bu efsanede anlatılan tanrı da oldukça insani özellikleri var), Adem uyurken bilinen kaburga kemiği yöntemiyle Havva’yı yaratır. Bu yeni kadının, vücudunun bir parçası olduğu erkeğe karşı çıkamayacağını düşünmektedir. Havva Lilith’e o kadar benzemektedir ki Adem uyanınca yanında bulduğu kadının başka biri olduğunu anlamaz. Onun kendisine Lilith gibi karşı çıkmayıp boyun eğmesini ise “nihayet hidayete erip yola geldi” diye yorumlar.

 Kötülüklerin kraliçesi: Lilith

Hikâyenin sonu ise herkesin malumu, Lilith artık kesinlikle kötülerin safındadır. Bütün insanoğullarının ve kızlarının başına gelen nice felaketin sebebidir. İnsanlara yaptığı kötülükler saymakla bitmez: Beşikteki bebeklerin bugünün tıbbınca bile sebebi açıklanamayan ani ölümlerinin baş sorumlusu olduğuna inanılır. Hamile ve doğum yapmakta olan kadınlara musallat olarak düşüklere, ölü doğumlara ve annelerin ölümüne sebep olur; yalnız yatan erkekleri uykularında baştan çıkararak gördürdüğü erotik düşlerin verimiyle hamile kalır ve cin nüfusunun artmasına katkıda bulunur. Aynaları yurt edinip özellikle aynaya fazla bakan kadınları kendi safına çeker.

İlk katil Kabil’in anası ve Adem’i cennetten kovduran yılan Lilith



İlk cinayeti işleyen ile maktül Kabil ile Habil


Ola ki ilk katil Kabil’in de anasıdır; insanın cennetten kovuluşunda da parmağı vardır, Havva’nın baştan çıkarılışı ile ilgili tasvirlerde kadına yasak elmayı sunarken görülen yarı kadın yarı yılan yaratığın Lilith olması kuvvetle muhtemeldir. Belden yukarısı uzun siyah saçlı güzel bir kadındır, belden aşağısı ise insana benzemez. Bu konuda da rivayet muhtelif; kimi kaynaklara göre ateştendir, kimilerine göre yılan kuyrukludur, kimi yerde de keçi gibi kıllı ve çirkin olduğu belirtilir. Saba Melikesi kılığına girerek Süleyman Peygamberi baştan çıkarmaya bile çalışır, ama eteklerini kaldırdığında kıllı bacakları (yoksa keçi ayakları mı?) görününce foyası meydana çıkar.

Feministlerin ikonu Lilith

Adem ile aralarındaki ilişkinin niteliği nedeniyle feministlerin ikonu olarak nam salan Lilith’in efsanelere göre hikayesi böyle. Lilith’in hikâyesi birçok insan tarafından bilinmemektedir. Doğruluğu veya yanlışlığı bir tarafa acaba sizin kadınınız hangisi, Lilith mi yoksa Havva mı? Ya da siz Adem olsaydınız hangisine aşık olurdunuz?